สิทธิเด็ก กับ การถ่ายภาพ รู้ก่อนแชร์ ลูกปลอดภัย

ทุกวันนี้ไม่ว่าเราจะเปิดแพลตฟอร์มไหน ก็จะเห็นภาพหรือคลิปเด็กๆ ที่ดูน่ารัก สดใส ผ่านสายตาอยู่เสมอ โดยเฉพาะคุณพ่อคุณแม่ที่อดไม่ได้จะโพสต์ภาพลูกอวดความน่ารักลงโซเชียล แต่รู้ไหมว่า... “ความน่ารัก” เหล่านั้น อาจกลายเป็นภัยได้โดยไม่รู้ตัว!

เพราะทุกโพสต์บนโลกออนไลน์ คือ “ร่องรอยดิจิทัล (Digital Footprint)” ที่อาจตามเด็กไปตลอดชีวิต ไม่ใช่แค่ปัจจุบัน แต่รวมถึงอนาคตเมื่อเขาโตขึ้นด้วย

ก่อนจะโพสต์ภาพเด็ก ควรรู้เรื่อง “สิทธิเด็ก” เสียก่อน

การเคารพสิทธิของเด็ก ไม่ใช่แค่เรื่องทางกฎหมายเท่านั้น แต่คือการเคารพความเป็น “มนุษย์คนหนึ่ง” ที่มีหัวใจ มีพื้นที่ส่วนตัว และมีความรู้สึกเช่นกันค่ะ

กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับการคุ้มครองสิทธิเด็ก

1. อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กแห่งสหประชาชาติ

“เด็กทุกคนมีสิทธิได้รับความเป็นส่วนตัว กฎหมายต้องให้ความคุ้มครองเด็กจากการถูกละเมิดชื่อเสียง ความเป็นส่วนตัว หรือการดูหมิ่น เด็กมีสิทธิได้รับการคุ้มครองจากการแสวงประโยชน์ทุกรูปแบบ แม้จะไม่มีกล่าวไว้อย่างเจาะจงในอนุสัญญาฯ นี้”

สรุปคือ: เด็กทุกคนมีสิทธิได้รับความเป็นส่วนตัว และต้องได้รับการคุ้มครองจากการละเมิดชื่อเสียง หรือการแสวงประโยชน์ทุกรูปแบบ

2. พ.ร.บ. คุ้มครองเด็ก พ.ศ. 2546

"มาตรา 27 ห้ามมิให้ผู้ใดโฆษณาหรือเผยแพร่ทางสื่อมวลชนหรือสื่อสารสนเทศประเภทใด ซึ่งข้อมูลเกี่ยวกับตัวเด็กหรือผู้ปกครอง โดยเจตนาที่จะทำให้เกิดความเสียหายแก่จิตใจ ชื่อเสียง เกียรติคุณ หรือสิทธิประโยชน์อื่นใดของเด็ก หรือเพื่อแสวงหาประโยชน์สำหรับตนเองหรือผู้อื่นโดยมิชอบ"

สรุปคือ: ห้ามเผยแพร่ภาพหรือข้อมูลของเด็กผ่านสื่อใดๆ หากอาจก่อให้เกิดความเสียหายต่อจิตใจ ชื่อเสียง หรือสิทธิประโยชน์ของเด็ก

3. พ.ร.บ.คุ้มครองข้อมูลส่วนบุคคล (PDPA)

“มาตรา 4(1) ไม่บังคับเพื่อใช้ในประโยชน์ส่วนตน หรือกิจกรรมในครอบครัว ถือเป็นใช้เพื่อครอบครัว และไม่ได้อยู่ภายใต้ พ.ร.บ.นี้ แต่ถ้ารูปภาพดังกล่าวสร้างความเดือดร้อน สร้างความเข้าใจผิด หรือพาดพิงผู้อยู่ในภาพ หรือผู้อื่น ก็ยังมีกฎหมายอื่นคาบเกี่ยวกันอยู่ อาจถูกฟ้องร้องได้ กล่าวได้ว่ายังถ่ายภาพได้ และต้องอย่าทำให้ผู้อยู่ในภาพเดือดร้อน”

สรุปคือ: แม้การใช้งานเพื่อครอบครัวจะได้รับการยกเว้น แต่หากการโพสต์ก่อให้เกิดความเสียหาย หรือพาดพิงถึงเด็ก ก็อาจมีความผิดตามกฎหมายอื่นได้เช่นกัน

ภาพเด็กแบบไหน...ไม่ควรโพสต์

• ❌ ภาพระบุตำแหน่งเด็กแบบเรียลไทม์ เช่น ชื่อโรงเรียน จุดเช็กอินต่างๆ เพราะเสี่ยงต่อภัยจากผู้ไม่หวังดี

• ❌ ภาพเปลือยกาย ขณะอาบน้ำ หรือแต่งตัวไม่เรียบร้อย เพราะเสี่ยงต่อการนำไปใช้ในทางที่ไม่เหมาะสม

• ❌ ภาพที่เด็กไม่ยินยอมให้เผยแพร่ หรือภาพที่อาจทำให้เด็กรู้สึกอับอายเมื่อโตขึ้น

• ❌ ภาพการกระทำที่เสี่ยงอันตราย เช่น เด็กนั่งตักคนขับรถ หรือไม่รัดเข็มขัดนิรภัย

• ❌ ภาพที่ล้อเลียน หรือลงโทษเด็ก เช่น การดุ การร้องไห้ หรือหน้าตาตลกขบขัน

โพสต์ภาพอย่างไร ให้น่ารักและปลอดภัย ไม่ละเมิด “สิทธิเด็ก”

ในยุคที่โซเชียลมีเดียกลายเป็นพื้นที่แสดงความรักและบันทึกความทรงจำ หลายครอบครัวมักแบ่งปันภาพของลูกให้คนอื่นได้ชื่นชม แต่รู้หรือไม่ว่า... ภาพบางภาพอาจส่งผลกระทบกับ “ใจดวงน้อย ๆ” ของลูกได้ในระยะยาว

ลองพิจารณาแนวทางเหล่านี้ เพื่อโพสต์อย่างเข้าใจและเคารพ “สิทธิของเด็ก” อย่างแท้จริง:

1. เคารพตัวตนของลูก มากกว่าความน่ารักที่คนอื่นอยากเห็น

เด็กแต่ละคนมีความเป็นตัวของตัวเอง บางคนชอบอยู่เงียบ ๆ ไม่อยากเป็นจุดสนใจ ขณะที่บางคนชอบแสดงออก
การโพสต์ภาพหรือวิดีโอของลูกโดยที่เขาไม่ยินยอม โดยเฉพาะในจังหวะที่เขาไม่พร้อม หรือรู้สึกไม่ดี อาจกลายเป็นเรื่องฝังใจสำหรับเด็กได้ในอนาคต

❌ ตัวอย่าง: บังคับลูกให้เต้น TikTok หรือแต่งตัวแบบที่ไม่ชอบ เพื่อให้ได้คลิปไวรัล
✅ ทางเลือก: ชวนลูกเล่นอย่างสนุกสนาน ถ้าเขาอยากแชร์ ค่อยตัดสินใจโพสต์ด้วยกัน

2. อย่าบังคับให้ “น่ารัก” หรือ “เรียบร้อย” เกินวัย

การที่ลูกงอแง ดื้อ หรือเหนื่อยล้า เป็นพฤติกรรมปกติของวัยเด็ก การพยายามกดดันให้ลูก “ยิ้มตลอดเวลา” หรือ “เป็นเด็กดีต่อหน้ากล้อง” อาจส่งผลให้เด็กกดทับอารมณ์ตัวเอง และค่อย ๆ สูญเสียความเป็นธรรมชาติของตัวตน

❌ ตัวอย่าง: ถ่ายวิดีโอลูกตอนหงุดหงิด แล้วพูดติดตลกว่า “นี่ไง มอนสเตอร์น้อยของแม่”
✅ ทางเลือก: ปลอบลูกก่อน แล้วอธิบายว่าตอนไหนเหมาะสมที่จะถ่ายภาพบ้าง

3. ถาม “ความยินยอม” เสมอ โดยเฉพาะเมื่อลูกโตพอจะตัดสินใจ

เด็กอายุ 6-7 ขวบขึ้นไปเริ่มมีความคิดและเหตุผลเป็นของตัวเอง ควรฝึกให้เขาเรียนรู้เรื่อง “สิทธิความเป็นส่วนตัว” ด้วยการขออนุญาตทุกครั้งก่อนโพสต์ และในฐานะผู้ใหญ่ ก็ควรประเมินด้วยว่า “ภาพนี้จะกระทบใจเขาในอนาคตไหม?”

✅ ลองถาม: “หนูโอเคไหมถ้าแม่จะลงภาพนี้ในเฟซบุ๊ก?”
🔁 ลองคิดต่อ: “ถ้าเขาโตเป็นวัยรุ่น แล้วมีคนแชร์ภาพนี้อีกครั้ง เขาจะรู้สึกอย่างไร?”

4. ระวังภาพ “น่ารักในวันนี้” จะกลายเป็น “ความอายในวันหน้า”

เด็กเล็กมักถูกถ่ายภาพตอนเปลือย ขณะอาบน้ำ หรือทำหน้าตาตลกน่าเอ็นดู ซึ่งแม้จะเป็นช่วงเวลาน่ารักสำหรับครอบครัว แต่เมื่อเขาเติบโตขึ้น ภาพเหล่านี้อาจกลายเป็นต้นตอของความอับอาย หรือถูกล้อเลียน

❌ ตัวอย่าง: ภาพเด็กน้อยโป๊เปลือยถือสายยางอาบน้ำ
✅ ทางเลือก: ถ่ายจากมุมที่ปลอดภัย หลีกเลี่ยงการเปิดเผยร่างกายหรือท่าทางที่อาจนำไปสู่การ sexualize เด็กโดยไม่รู้ตัว

5. อย่าทำร้ายใจลูก ด้วยภาพใน “จังหวะไม่โอเค”

การถ่ายภาพลูกตอนร้องไห้ โกรธ หรือถูกดุด่า อาจดูขำขันสำหรับผู้ใหญ่ แต่กับเด็ก อาจฝังลึกเป็นความรู้สึกว่าตัวเอง “ไม่ปลอดภัย” ในสายตาพ่อแม่
การปลอบโยน ควรมาก่อน “การหยิบมือถือขึ้นมาถ่าย” เสมอ

❌ ตัวอย่าง: ถ่ายคลิปลูกงอแงพร้อมแคปชั่น “วันนี้งอแงหนักมากกก 😅”
✅ ทางเลือก: โอบกอดลูกก่อน แล้วเก็บช่วงเวลาน่ารัก ๆ ไว้เมื่อเขากลับมายิ้มอีกครั้ง

6. ระวังข้อมูลส่วนตัวที่อาจพาไปสู่ “อันตราย”

ชื่อ-นามสกุล โรงเรียน ที่อยู่ หรือการเช็กอินแบบเรียลไทม์ คือข้อมูลอ่อนไหวที่ไม่ควรเปิดเผยอย่างประมาท เพราะอาจถูกใช้โดยผู้ไม่หวังดี นำไปสู่การสะกดรอย การลักพาตัว หรือการแอบอ้าง 

ลองถามตัวเองก่อนโพสต์ว่า “ถ้าข้อมูลนี้เป็นของเรา เรายอมให้คนอื่นแชร์ไหม?”

✅ เคล็ดลับ: หลีกเลี่ยงการลงภาพที่มีป้ายชื่อ ชุดนักเรียน หรือป้ายบ้านชัดเจน
✅ อย่าลืมสอนให้ลูกรักป้องกันตนเองจากคนแปลกหน้า และ “ให้สิทธิ์ตัวเองในการปฏิเสธ” เสมอ

มีหลายกรณีที่เด็กถูกคุกคามผ่านทางโซเชียล โดยผู้ที่เริ่มต้นการกระทำนั้นมักเป็นคนใกล้ชิด เช่น พ่อแม่หรือผู้ปกครองเอง เช่นกรณี เยาวชนหญิงถูกพ่อแม่โพสต์ภาพลงทางทวิตเตอร์จนเกิดการคุกคามทางเพศ เพื่อป้องกันไม่ให้เด็กได้รับความเสียหาย เราจึงควรให้ความสำคัญกับการเคารพสิทธิเด็กและหลีกเลี่ยงพฤติกรรมที่อาจทำร้ายจิตใจพวกเขา สิ่งที่ไม่ควรกระทำต่อเด็ก มากกว่าการมองว่าเรื่องนี้เป็นความ “เรื่องมาก” หรือ “น่ารำคาญ” ในโลกโซเชียลค่ะ

เพราะสิทธิเด็กสำคัญ...มูลนิธิเด็กโสสะฯ จึงให้ความสำคัญอย่างยิ่ง

นอกจากดูแลเด็กๆ ให้เติบโตอย่างปลอดภัยในสภาพแวดล้อมที่มั่นคงแล้ว มูลนิธิเด็กโสสะฯ ยังยึดถือการเคารพสิทธิและความเป็นส่วนตัวของเด็กเป็นหลัก ไม่บังคับถ่ายภาพเด็กเพื่อการประชาสัมพันธ์ โดยใช้ระบบ “การให้ความยินยอม (Consent)” อย่างเข้มงวด

แนวทางการขอใช้ภาพถ่ายของเด็กในมูลนิธิฯ

• 👶 เด็กอายุต่ำกว่า 13 ปี: ให้ผู้อำนวยการหมู่บ้านเด็กโสสะลงนามในฐานะผู้ปกครอง
• 🧒 เด็กอายุ 13-18 ปี: ให้เด็กและผู้อำนวยการร่วมลงนาม
• 🧑 เด็กอายุ 18 ปีขึ้นไป: เด็กลงนามด้วยตนเอง
• 🚫 เด็กที่พ้นการดูแล สามารถ “แจ้งเพิกถอนสิทธิ” ได้ทุกเมื่อ

นอกจากนี้ เด็กและเยาวชนทุกคนจะได้รับการอบรมเรื่อง “สิทธิเด็ก” และ “นโยบายคุ้มครองเด็ก” รวมถึงเนื้อหาเกี่ยวกับ “ภัยออนไลน์” อย่างต่อเนื่อง เพื่อให้พวกเขาเติบโตอย่างรู้เท่าทันและปลอดภัย

รู้เท่าทันก่อนโพสต์ = รักษาสิทธิเด็ก = สร้างสังคมที่ปลอดภัยสำหรับทุกคน

อย่าลืมว่า... “ความน่ารัก” ที่เรามองเห็น อาจไม่ใช่ความรู้สึกเดียวกับที่เด็กๆ รู้สึก การแชร์ภาพที่ละเมิดสิทธิเด็ก แม้จะดูเล็กน้อย แต่ผลกระทบอาจใหญ่กว่าที่คิด ร่วมกันสร้างสังคมที่ “รักเด็กอย่างเข้าใจ” ด้วยการเคารพสิทธิของพวกเขาในทุกมิติ ❤️

อ้างอิง
ภาพเด็กที่ไม่เด็ก! "สิทธิเด็ก" อยู่ไหน? เมื่อมี Digital Footprint บันทึก
เตือนโพสต์รูปลูกลงโซเชียลฯ อาจเกิดผลเสียที่คาดไม่ถึง
ผนึกกำลังปกป้องสิทธิเด็กจากการถ่ายภาพ